Деректі зат есім что это
Деректі зат есім что это
деректі сущ. которых мы видим. Например: ручка, книжка, камень
Дерексіз сущ. которых мы не видим, а чувствуем. Например: любовь, искренность и блаблабла
Символ показывает уровень знания интересующего вас языка и вашу подготовку. Выбирая ваш уровень знания языка, вы говорите пользователям как им нужно писать, чтобы вы могли их понять.
Мне трудно понимать даже короткие ответы на данном языке.
Могу задавать простые вопросы и понимаю простые ответы.
Могу формулировать все виды общих вопросов. Понимаю ответы средней длины и сложности.
Понимаю ответы любой длины и сложности.
Решайте свои проблемы проще в приложении!
( 30 698 )
Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің жасалуы. Деректі, дерексіз зат есімдер
Оқу ісінің меңгерушісі: Жармуханов А.К
Күні: 9.11.2016 Сынып: 6 «а», «ә» Пәні: Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің жасалуы. Деректі, дерексіз зат есімдер
Білімділік : тақырып бойынша білім беруі, кеңейту, алған білімдерін қолдана білуге үйрету;
Тәрбиелік : түрлі тапсырмалар арқылы ұлтжандылыққа, өлеңді мәнерлеп оқуға, аңғарымпаздыққа, тапқырлыққа тәрбиелеу;
Дамытушылық : оқушылардың шығармашылық және өз бетіндік қабілетін, таза, көркем жазу қабілетін, ой-санасын дамыту.
2.Сыныптың тазалығына назар аудару.
3.Оқушылардың назарын тақтаға аудару
103-жаттығу. «Ұлттық салт –дәстүрлер» тақырыбында қазақ салт-дәстүрлері туралы шағын әңгіме жазыңдар.
1.Сөз таптары дегеніміз не?
2.Сөз таптары нешеге бөлінеді?
3.Зат есім дегеніміз не? Мысал келтіру, сұрақтарын атау,
4. Зат есім мағынасына қарай қалай бөлінеді?
5.Құрамына қарай қалай бөлінеді?
6.Жалпы және жалқы есімге мысал келтіру
7.Деректі және дерексіз зат есімдер дегеніміз не? Мысал келтіру.
ІІІ.Жаңа тақырып:Зат есімнің жасалуы.Деректі,дерексіз зат есімдер.
Зат есім мағынасына қарай
Біркелкі заттарды, құбылыстарды жаппай атайтын сөздер.
М: тау, құс,адам,өсімдік, жануар, аң,ауыл,
М:кітап, мектеп, дос, су, нан, дәптер, қалам, ине,
Бір сөзден жасалған зат есім дара зат есім деп аталады.
М:Ана, аға, әке,көл,өзен,
1.Екі не бірнеше сөздің бірігуі, қосарлануы, тіркесуі, қысқаруынан жасалады.
Тек түбірден жасалған зат есімдер.
М:Отан, ер,есім,дос,жол, мал,ауыл
Мысалы:Мұражай, аққу, баспасөз, дос-жаран, ата-ана, сан есім, сын есім, ҚазҰУ, ата заң, ҚазҰПУ,саябақ.
Бір затқа ғана берілген атау. Біркелкі заттарды, құбылыстарды жекелей атайтын, арнайы берілген есімдер мен атаулар.
Көзге көрінбегенмен, адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын құбылыс, ұғым атаулары.
М: Ақыл,ой, бақыт, арман, білім,
Жұрнақ жалғану арқылы жасалады
М: қуан-ыш, сез-ім, шат-тық, ту-ыс, тоңазыт-қыш,қон-ақ, тара-қ,күре-к
105-жаттығу. Берілген сөздерді төрт топқа (деректі, дерексіз, зат есім, жалпы есім, жалқы есім) бөліп жазыңдар.
106-жаттығу. Зат есімдерді теріп жазып,мағыналық түрлеріне атап беріңдер.
1.Зат есім дегеніміз не? Мысал келтіру, сұрақтарын атау,
2. Зат есім мағынасына қарай қалай бөлінеді?
3.Құрамына қарай қалай бөлінеді?
4.Жалпы және жалқы есімге мысал келтіру
5.Деректі және дерексіз зат есімдер дегеніміз не? Мысал келтіру.
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-207153
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя Кубани смогут получить миллион рублей на взнос по ипотеке
Время чтения: 1 минута
Путин поручил не считать выплаты за классное руководство в средней зарплате
Время чтения: 1 минута
В Ленобласти педагоги призеров и победителей олимпиады получат денежные поощрения
Время чтения: 1 минута
В России предложили учредить День семейного волонтерства
Время чтения: 2 минуты
В России утверждены новые аккредитационные показатели для школ и колледжей
Время чтения: 2 минуты
Учителям предлагают 1,5 миллиона рублей за переезд в Златоуст
Время чтения: 1 минута
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
Зат есімнің жасалуы. Деректі, дерексіз зат есімдер, қысқа мерзімді жоспар, 6-сынып
Зат есімнің жасалуы. Деректі, дерексіз зат есімдер
Зат есімнің жасалу жолын біледі.
А Деректі, дерексіз зат есімдерді ажыратып үйренеді;
В Зат есімнің жасалу жолын біледі.
С Морфологиялық талдауды біледі.
Саламатсыздар ма, балалар!
Шағын әңгіме жазу: «Егер мен президент болсам. »
1. Сөздің түрлері нешеге бөлінеді?
2. Атауыш сөздер деген не?
3. Көмекші сөздер деген не?
4. Мына сөйлемге синтаксистік талдау жаса: Мен Астана қаласында оқығым келеді.
5. Одағай сөздер деген не?
6. Жер, су аттарын ата.
7. Жалқы зат есімге мысал келтір.8.Мына сөзге морфологиялық талдау жаса: Түркістан халқы.
Үй тапсырмасын сұрау үшін, қорапқа кіру ойыны ойналады
Қорапқа кіру үшін оқушылар арнайы сұрақтарға жауап береді, қораптан жұлдызды алады.
Туынды зат есім—қандай жұрақтар арқылы жасалады?
Мына сөздер күрделі зат есімге—- (өнеркәсіп, белбеу, Көкшетау, азық-түлік, қант қызылшасы) жатады ма?
Мына сөздер күрделі зат есімге—- (өнеркәсіп, белбеу, Көкшетау, азық-түлік, қант қызылшасы) жатады.
Бұл бөлімде балалар Әріптестік ойынын ойнайды. Ойынның әдісі бойынша оқушыларға таратылған қағазда сұрақтардың, жауаптардың жартысы жазылған, сол сұрақтың, жауаптың жартысы басқа біреуде, енді сол қағаздың жартысын ыммен, шуламай тауып алу керек.
Шыққан тақырыптар бойынша оқулықтан оқып, А4 қағазына жазып, топтың алдына шығып түсіндіру керек.
Топпен бірігіп оқулықтағы жаттығуларды орындайды.
Сөйлемнің музыкалық бастамасы
Ағайын тату болса, ат көп.
«Қазақстанның қай жерінде тұрғым келеді. »
Балалар «Сөйлемнің музыкалық бастамасы» ойынын ойнайды. Музыка ойналады, балаларға қалпақ беріледі, музыка тоқтаған кезде қалпақ кімде қалып қойды, сол оқушы қалпақтың ішіндегі сөйлемнің жалғасын табады, егер таба алмаса, жалғасын білетін оқушыға ұсынады.
Он сұрақтың сөздері:
Үй жұмысын балалар өздері дайындайды.
Ойынның ережесі бойынша оқушылардың ішінен өз қалауымен бір оқушы шығады. Оқушы отырғышта отырады, оның маңдайына стикерде бір сөз жазылады, сол сөз бойынша қалғандары сұрақ қояды, ал жаңағы бала бұл сөзді табу керек.
Қорытынды бөлімінде балалар сабақ бойынша өз ойларын, сабақта ұнаған сәттерін стикерге жазып, тақтадағы постерге ілу керек.
Сабақ бойынша өзгертулер
Ащысай жалпы орта білім беретін мектеп-балабақшасы
Зат есімнің жасалуы.
Деректі, дерексіз зат есімдер
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-402088
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
В Ленобласти педагоги призеров и победителей олимпиады получат денежные поощрения
Время чтения: 1 минута
Учителям предлагают 1,5 миллиона рублей за переезд в Златоуст
Время чтения: 1 минута
Только каждый 10-й россиянин может дать платное образование своим детям
Время чтения: 2 минуты
Путин поручил не считать выплаты за классное руководство в средней зарплате
Время чтения: 1 минута
Создана Ассоциация руководителей школ России и Беларуси
Время чтения: 1 минута
В московских школах придумали новый формат классных часов с участием отцов
Время чтения: 2 минуты
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
Зат есімнің жасалу жолы. Деректі және дерексіз зат есімдер
Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің жасалу жолы. Деректі және дерексіз зат есімдер Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға зат есімнің жасалу жолы, деректі және дерексіз зат есімдер
жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауттылыққа баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: калыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Зат есімнің жасалу жолы. Деректі және дерексіз зат есім» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Зат есімдер негізгі, туынды және күрделі зат есім болып үшке бөлінеді. Туынды зат есімдер жүрнақтар арқылы жасалады. Мысалы: қой+шы, күй+ші, жақсы+лық, т.б.
Зат есімдер бірігу, қосарлану, тіркесу арқылы жасалады. Олар күрделі зат есімдер деп аталады. Мысалы: Көкше+тау, ашу+дас, т.б.
Деректі және дерексіз зат есімдер.
Айналадағы заттар мен құбылыстардың адамға танылуы әрқалай. Олардың бірін қолмен ұстап, көзбен көруге болады, ал енді бірін оймен, ақылмен ғана сезіп білеміз. Осындай ерекшелігіне байланысты олардың өзі деректі және дерексіз болып бөлінеді.
Нақтылы тануға болатын зат атауларв деректі зат есім деп аталады. Олар: мектеп, қағаз, ағаш, қалам, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алгашқы орындалатын тапсырма: 119-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтіндегі деректі, дерексіз зат есімдерді анықтап, ойларыңды дәлелдендер.
Жаттығу жүмысын орындап болған соң қосымша тапсырма беремін: Мәтін қай шығармадан алынған? Өз ауылдарындағы қандай бәйге атын білесівдер? Мәтінге не деп ат қояр едіндер?
Келесі тапсырма: 120-жаттығужүмысының орындалу шарты төмендегідей: Төмендегі Бурабайдың суретіне қарай отырып, сөйлемдерді оқыңдар. Жалқы есімдерді табындар және олардың емлесін естеріңе түсіріндер. Жалқы есімдердің мағыналарына назар аударып, қандай ұғымдарды білдіріп тұрғанын айтыңдар. Мәтінге ат қойыңдар. Өз мекен-дерің жөнінде суреттеме мәтін қүрап жазыңдар.
Келесі тапсырма: Суреттегі екі балаға мінездеме беріңдер. Олардың бойындағы қасиеттерді салыстырып жазыңдар. Қандай дерексіз зат есім-дерді пайдаланғандарынды айтындар.
Мысалы: құс, тас, су, шыны, адам, қол деген сөздермен қатар, жаңбыр, найзағай, сайлау, жүріс, капитализм, эволюция, ұғым, ақыл, сана деген сөздер де зат есімге жатады.
Адамзат және ғаламзат есімдері
Кім? деген грамматикалық сұрауға жауап беретін зат есімдерге жалпы адам атаулары жатады. Адам атаулары деп жалпы адамға тән атауларды ( кісі, бала, қыз, бөпе, шал, кемпір, келіншек, еркек, әйел т. б.) туыс атауларын ( әке, шеше, әже, ата, аға, іні, апа, сіңлі, немере т. б.), іс-әрекет пен кәсіп-мамандық иелерінің атауларын ( әнші, атшы, арбашы, ғалым, мұғалім, сатушы т. б.), әр алуан қызмет баптары мен лауазым атауларын ( директор, лейтенант, бастық, мырза, ханым т. б.), кісі аттарын ( Асан, Әсет, Иса, Алма, Рабиға, Жәмила, Гүлсім, Жанна т. б.) және басқа да осылар сияқты адамға тән атауларды айтамыз.
Не? деген грамматикалық сұрау, әдетте, адамнан өзге барлық жан-жануарлардың және күллі заттар мен нәрселердің атауларына қойылады.
Жалпы және жалқы есімдер
Жалпы есімдер деп тілдегі әр алуан деректі және дерексіз заттар мен ұғымдарды білдіретін зат есімдер аталады.
Мысалы: ағаш, ат, ас, арал, арба, бас, бала, ақыл, сана, түсінік, ер, ес, ет, дала, су, отін, көмір, кеңсе сияқты зат есімдердің бәрі де жалпы есім болады.
Жалқы есімдер деп белгілі бір ғана затты арнай, даралай атайтын зат есімдерді атаймыз.
кісі аттары ( Асқар, Арлан, Ағыбай т. б.)
үй хайуандарына берілген арнаулы аттар ( Тайбуырыл, Теңбілкөк, Ақтабан, Таймас т. б.)
өндіріс, мекеме, ұйым аттары («Еңбек», «Қайрат», «Түрксіб» т. б.)
газет, журнал, фильм, кітап аттары мен жеке шығармалардың аттары («Егемен Қазақстан», «Өркен», «Менің атым Қожа», «Қан мен тер» т. б.)
географиялық атаулар ( Алатау, Қаратау, Іле, Ертіс т. б.)
қала, көше, алаң аттары ( Теміртау, Абай даңғылы, Республика алаңы т. б.)
тағы басқа жалқы атаулар жатады.
Көптік мәнді есімдер
Көптік мәнді есімдер деп затты жеке-даралап атамай, оның жиынын тобымен атайтын зат есімдерді атайды.
Мысалы: сүт, ұн, жүн, алма, ақыл, өмір, шындық, алтын, жел, құйын деген сияқты зат есімдерді алсақ, бұлардың әрқайсысы белгілі бір жекедара затты ғана атамайды, оны тобымен атайды.
Көптік мәнді есімдердің ерекшеліктері тек семантикаларында ғана, демек, затты жекелеп атамай, топтап атауларында ғана емес, грамматикалық сипаттарында да бар. Мысалы, сол аталған ұн, алтын, жел, ақыл тәрізді көптік мәнді есімдерді алсақ, осылардың бәрі де практикалық тілде көптік жалғауы жалғанбай жұмсалады.
Көптік мәнді есімдер кейде көптік жалғаулы формаларда да қолданылады. Бірақ бұл сөздер көптік формада көбінесе я басқа мағынада жұмсалады, я өздеріне қосымша мағыналық реңдер жамап алады.
Көптік мәнді есімдерге мынадай зат есімдер жатады:
Сұйық заттардың атаулары: айран, арақ, боза, шай, тұздық т. б.
Газ тектес заттардың аттары: азон, бу, түтін, тұман т. б.
Уақ, ұнтақ заттардың, ұйысқан майда заттар мен бытыранды, таранды, үгітінді заттардың атаулары: ұн, шаң, тозаң, бетеге, жусан, жүн, түбіт, шаш, кірпік, жиде, алша т. б.
Дерексіз ұғымдарды білдіретін заттардың атаулары: айла, алғыс, ақыл, дау, қайғы, қасірет, сүйеніш, шындық т. б.
Өздігінен табиғи бөлшектенбейтін кесек заттардың атаулары: алтын, қола, құрыш, шойын т. б.
Жаратылыс құбылыстарының атаулары: боран, жаңбыр, қар, жел, құйын т. б.
Бұлардан басқа да өздері түпкі табиғаты жағынан көптік мәнді білдіретін зат есімдер бар. Мысалы, табиғи жұп болып келетін зат есімдер де ( аяқ, көз, құлақ, етік, байпақ, кебіс, бәтеңке, шаңғы т. б.), сондай-ақ, нәрсенің я заттың бөлінбейтін табиғи бөлімі я бөлшегі ретінде түсінілетін субстантивтік ұғымдардың атаулары да (көбінесе, көмекші есімдер, мысалы: асты, үсті, жаны т. б.) негізінде осы топқа жатады.
Көмекші есімдер
Көмекші есімдер деп лексикалық мағыналары бірде бүтіндей сақталып, бірде солғындап, өзге сөздермен тіркесу ерекшеліктеріне қарай, синтаксистік жағынан кейде жеке-дара мүше есебінде, кейде күрделі мүшенің құрамындағы дәнекер элемент есебінде қолданылып, морфологиялық жағынан зат есімдерше түрленіп отыратын жәрдемші сөздерді айтамыз.
Көмекші есімдер сан жағынан соншалықты көп емес, оларға алды, арты, асты, үсті, жаны, қасы, арасы, ортасы, іші, сырты, басы, беті, шеті, түбі, төбесі, тұсы, маңы сияқты сөздер жатады.
Зат есімнің морфологиялық сипаттары
Зат есімнің құрылымы
Құрылымы жағынан зат есім жалаң да, күрделі де болады.
Түбір зат есімдер деп қазіргі кезде тиісті морфемаларға (түбірге және жұрнаққа) бөлшектенбейтін, тек бір ғана түбір морфема (сөз) ретінде қабылданатын заттық атауларды айтамыз.
Туынды зат есімдер деп қазіргі кезде түбір морфемаға және қосымша (жұрнақ) морфемаға бөлшектенетін, демек, түбір сөзден жұрнақ арқылы жасалған заттық атауларды айтамыз.
Күрделі зат есімдерге кемінде екі я онан да астам түбір морфемадан құралған формалар жатады. Ондай зат есімдер қазіргі қазақ тілінде төрт түрлі:
Біріккен зат есімдер,
Қосарлаған зат есімдер,
Тіркес (құрама) зат есімдер,
Қысқарған зат есімдер.
Зат есімдердің жасалу тәсілдері
Зат есімдер лексикалық, морфологиялық, синтаксистік тәсілдер арқылы жасалады.
Лексикалық тәсіл арқылы жасалған зат есімдерге байырғы зат есімдер, сондай-ақ, басқа тілдерден енгген зат есімдер, бастапқы семантикалық мағынасы не кеңею, не тартылу, не ауысу арқылы туған жаңа зат есімдер мен өзге сөз таптарынан субстантивтену арқылы пайда болған зат есімдер жатады.
Синтаксистік тәсіл арқылы жасалған зат есімдерге кемі екі я онан астам түбірлердің бірігуі, қосарлануы, тіркесіп құралуы, қысқарып құралуы арқылы және лексикалану негізінде пайда болған күрделі зат есімдер жатады.
Морфологиялық тәсіл арқылы жасалған зат есімдерге зат есімнің өзінен, өзге сөз таптарынан тиісті жұрнақтар арқылы туған туынды зат есімдер жатады.
Мысалы: атшы, басшы деген туынды зат есімдер ат, бас деген зат есім түбірлерінен жасалса, атшылық, басшылық деген туынды зат есімдер атшы, басшы деген зат есім негіздерінен (туынды зат есімдерден) жасалған. Ал, жақсылық, үлкендік деген зат есімдер -лық (-дік) жұрнағы арқылы жақсы, үлкен деген сын есімдерден туған.
Сондай-ақ, егін, сауын туынды зат есімдері ек, сау деген етістік түбірлерінен жасалса, олардан -шы (-ші) жұрнағы арқылы егінші, сауыншы деген туынды жаңа зат есімдер жасауға болады т. б.